Το αναπηρικό κίνημα  έχει διεκδικήσει την πλήρη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία, όπως το Σύνταγμα της χώρας και η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες επιτάσσουν. Υπό το πρίσμα αυτό, υποστηρίζουμε την αναγκαιότητα εκπόνησης και εφαρμογής μιας συνολικής στρατηγικής  για την ανεξάρτητη διαβίωση των ατόμων με αναπηρία στην κοινότητα σε ίση βάση με τους άλλους, στο πλαίσιο της οποίας θα πρέπει να τίθενται και τα ζητήματα της ιδρυματοποίησης/ αποιδρυματοποίησης.

Το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο και οι υφιστάμενες δομές και υπηρεσίες δεν καλύπτουν τις ανάγκες του συνόλου των ατόμων με αναπηρία για αυτονομία, αυτοκαθορισμό και διαβίωση στην κοινότητα.

Γενική διαπίστωση είναι ότι στο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο ή έννοια της αποιδρυματοποίησης και της ανεξάρτητης διαβίωσης καθώς και οι σχετικές μεταρρυθμίσεις, υποδομές και υπηρεσίες, συνδέθηκαν σε μεγάλο βαθμό με την ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Παρά τις σημαντικές βελτιώσεις στο σύστημα ψυχικής υγείας, », το ελληνικό σχέδιο δεν επηρέασε ουσιαστικά τη κατάσταση των ατόμων με αναπηρία που διαβιούν στα ιδρύματα. Επηρεάστηκε μόνο ένα ποσοστό ατόμων με νοητική αναπηρία που διαβιούσε σε ψυχιατρικά ιδρύματα, ενώ παράλληλα εξακολουθεί να υπάρχει εκτεταμένο δίκτυο ιδρυμάτων κλειστού τύπου εκ των οποίων πολλά ΝΠΙΔ που σε πολλές περιπτώσεις λειτουργούν με πολύ άσχημες συνθήκες, και με πλημμελή συμμόρφωση στη νομοθεσία, η οποία ούτως ή άλλως πρέπει να αναθεωρηθεί και να προσαρμοστεί στις επιταγές του Ελληνικού Συντάγματος και της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες. Θα λέγαμε ότι η διαδικασία αποιδρυματοποίησης όπως έχει μέχρι στιγμής λάβει χώρα χαρακτηρίζεται από: α) αριθμητική ανεπάρκεια δομών διαβίωσης στην κοινότητα, β) μη ορθολογική κατανομή δομών στην ελληνική επικράτεια, γ)  στόχευση κυρίως σε άτομα με ψυχική και νοητική αναπηρία, καθώς και σε άτομα που διαβιούσαν σε ψυχιατρικές κλινικές, δ) έλλειψη στοιχείων για τον αριθμό των ατόμων που ασκούν το δικαίωμά τους στην ανεξάρτητη διαβίωση. 

Κατά την ευρύτερη έννοια η ανεξάρτητη διαβίωση αποτελεί νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία και απώτερο στόχο όλων των διεκδικήσεων του αναπηρικού κινήματος. Στο πλαίσιο αυτό η αποιδρυματοποίηση δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά αναγκαία συνθήκη για την εκπλήρωση του δικαιώματος στην ανεξάρτητη διαβίωση και την ισότιμη ένταξη στην κοινωνία.

Η ανεξάρτητη διαβίωση ως το δικαίωμα να ζει κανείς όπως τα υπόλοιπα άτομα σε μια κοινωνία είναι εκ των πραγμάτων αδιαχώριστη από τα εργασιακά, τα εκπαιδευτικά και τα κοινωνικά δικαιώματα των ατόμων που προσδιορίζονται και στη Σύμβαση υπό την οπτική της κοινωνικής ένταξης, και του μη διαχωρισμού από την κοινωνία. Η διασφάλιση του δικαιώματος στην ανεξάρτητη διαβίωση προϋποθέτει την απαγόρευση όλων των μορφών διάκρισης σε βάρος των ατόμων με αναπηρία, όπως το άρθρο 5 της Σύμβασης επιτάσσει.

Σύμφωνα με το άρθρο 19 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, ανεξάρτητη διαβίωση και ένταξη στην κοινωνία σημαίνει ότι:

α. Τα άτομα με αναπηρίες έχουν την ευκαιρία να επιλέξουν τον τόπο διαμονής τους και το πού και με ποιόν  ζουν, σε ίση βάση με τους άλλους και δεν είναι υποχρεωμένα να ζουν υπό ιδιαίτερες διευθετήσεις διαβίωσης.

β.
Τα άτομα με αναπηρίες έχουν πρόσβαση
σε σειρά υπηρεσιών στο σπίτι, σε καταστήματα και άλλες κοινωνικές υπηρεσίες
υποστήριξης, συμπεριλαμβανομένης και της προσωπικής βοήθειας που είναι
απαραίτητη για την υποστήριξη της διαβίωσης και της ένταξης στην κοινωνία και
την αποτροπή της απομόνωσης ή του διαχωρισμού από την κοινωνία

γ. Οι κοινοτικές υπηρεσίες και
εγκαταστάσεις για τον πληθυσμό είναι διαθέσιμες, σε ίση βάση, στα άτομα
με αναπηρίες και ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους.

(Ως προς το α)
Στην ελληνική πραγματικότητα εντοπίζονται πολλά
εμπόδια που περιορίζουν τον αυτοκαθορισμό και το δικαίωμα επιλογής των ατόμων
με αναπηρία.

(Ως προς το β) Όσον αφορά στην πρόσβαση σε σειρά υπηρεσιών στο σπίτι και σε
κοινωνικές υπηρεσίες υποστήριξης, συμπεριλαμβανομένης και της προσωπικής
βοήθειας, στο ελληνικό πλαίσιο
παρότι έχει ψηφιστεί ο Προσωπικός Βοηθός ακόμα περιμένουμε να εκπονηθεί το
πιλοτικό πρόγραμμα

(Ως προς το γ) Όσον αφορά στις κοινοτικές
υπηρεσίες και εγκαταστάσεις παρότι κατοχυρώνεται
συνταγματικά και νομοθετικά η ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία σε
αυτές,  στην πράξη τα προβλήματα
προσβασιμότητας και στιγματισμού δημιουργούν εμπόδια.

Για τη επίτευξη του δικαιώματος στην
ανεξάρτητη διαβίωση προτάσσεται η αδήριτη ανάγκη για μια βαθιά θεσμική
μεταρρύθμιση  που, εκτός των άλλων, θα
προβλέπει:

• Εναρμόνιση της εφαρμοζόμενης πολιτικής με
  τις επιταγές του Συντάγματος και της Σύμβασης, προσδιορίζοντας με σαφήνεια τι
  σημαίνει ανεξάρτητη διαβίωση, ελεύθερη επιλογή, κοινωνική συμμετοχή και ένταξη
  για τα άτομα με αναπηρία,
• Ευνοϊκό νομικό πλαίσιο και εθνική
  στρατηγική, με σαφή και χρονικά δεσμευτικά μέτρα και διάθεση επαρκών πόρων, για
  την προώθηση της αποϊδρυματοποίησης και την πρόληψη του ιδρυματισμού  (π.χ. απαγόρευση ανέγερσης ιδρυμάτων,
  απαγόρευση νέων εισαγωγών σε ιδρύματα, συγκατάθεση για εισαγωγή σε ίδρυμα μόνο
  από το ίδιο το άτομο).
• Αναβάθμιση
  του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς δεν νοείται διαβίωση στην κοινότητα,
  δηλαδή στον τόπο που κάποιο άτομα με αναπηρία επιλέγει να ζήσει, εάν ο Δήμος
  και οι υπηρεσίες του δεν μπορούν να διαδραματίσουν κυρίαρχο ρόλο, καθώς και
  στον καθορισμό του ρόλου της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης και του κράτους.
• Αναπροσανατολισμό
  των υφιστάμενων δομών του δημόσιου, των ΝΠΙΔ ημερήσιας φροντίδας και των ΣΥΔ
  στη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας.
• Ίδρυση
  νέων θεσμών, δομών και λειτουργιών. Επιτακτική είναι η ανάγκη, όπως πολλές
  φορές η Ε.Σ.Α.μεΑ. έχει επισημάνει, ίδρυσης και λειτουργίας Κέντρων Ανεξάρτητης
  Διαβίωσης. Πρόκειται για ένα μεγάλο θεσμικό κενό που πρέπει άμεσα να
  αντιμετωπιστεί.
• Κάλυψη
  των διαφοροποιημένων αναγκών των ατόμων με αναπηρία στη βάση της κατηγορίας της
  αναπηρίας τους.
• Ριζική αναμόρφωση του υφιστάμενου θεσμικού
  πλαισίου δικαστικής συμπαράστασης – θέσπισης ενός συστήματος υποστηριζόμενης
  λήψης αποφάσεων, όπως το άρθρο 12 της Σύμβασης επιτάσσει.
• Διασφάλιση του δικαιώματος επιλογής των
  ατόμων με αναπηρία στον εξοπλισμό και στις προσαρμογές που ανταποκρίνονται στις
  ανάγκες τους, στο είδος της υποστήριξης και στους τομείς που χρειάζονται
  βοήθεια κ.α.
• Διασφάλιση στα άτομα με αναπηρία της
  προσβασιμότητας και οικονομικής προσβασιμότητας των γενικών υπηρεσιών,
  συμπεριλαμβανομένης της παροχής εύλογων προσαρμογών.
• Θεσμοθέτηση οικονομικών ενισχύσεων για την
  προσβασιμότητα των κατοικιών των ατόμων με αναπηρία.
• Θέσπιση του θεσμού της Υποστηριζόμενης
  Απασχόλησης.

Τη
δεδομένη στιγμή είναι γνωστό ότι:

• Τα ιδρύματα έχουν ελάχιστο προσωπικό
• Το προσωπικό δεν είναι επαρκώς εκπαιδευμένο
• Τα προγράμματα που εφαρμόζονται εντός
  ιδρυμάτων είναι ελλιπέστατα, αποσπασματικά και σίγουρα δεν προάγουν την
  προσωπικότητα των φιλοξενούμενων σε αυτά.

Χρειάζεται άμεσα επάρκεια
σε προσωπικό, ώστε να υπάρξει σοβαρή φροντίδα για τα άτομα με αναπηρία που ζουν
εσώκλειστα στα ιδρύματα και σταδιακή αποϊδρυματοποίηση, με πρόγραμμα, με σωστή
χρηματοδότηση, με εκπαίδευση της πολιτικής διοίκησης, της διοίκησης και του
προσωπικού των ιδρυμάτων, των ιδίων των ατόμων που διαβιούν στα ιδρύματα, με
συνέπεια και στη βάση επιστημονικών δεδομένων, αλλά και στήριξη της κοινωνικής
ένταξης των ατόμων με αναπηρία ή/και με χρόνιες παθήσεις στη χώρα.

Χρειάζεται
ΤΩΡΑ η κυβέρνηση να εγκαταλείψει το τωρινό αποτυχημένο μοντέλο
αποϊδρυματοποίησης που επί σειρά ετών αποτυγχάνει, δαπανώνται κονδύλια χωρίς
ακόμα να έχει τεθεί ούτε μία Στέγη Υποστηριζόμενης Διαβίωσης, παρότι μιλάμε για
ένα πιλοτικό πρόγραμμα που γίνονται προσπάθειες να εφαρμοστεί επί πέντε έτη
στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και στην Αττική.

Η
αποιδρυματοποίηση  δεν είναι μία κανονιστική πράξη ή διοικητική
λειτουργία. Προϋποθέτει τη συνειδητή υιοθέτηση από το κράτος και από όλους
όσους εμπλέκονται σε αυτήν ενός νέου υποδείγματος. Ενός υποδείγματος που θα
βασίζεται στη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας, που θα ανατρέπει ριζικά
αυτό που μέχρι σήμερα γνωρίζουμε, που θα αντιμετωπίζει τον άνθρωπο με αναπηρία
ως υποκείμενο του περιβάλλοντός του, και όχι ως αντικείμενο- έρμαιο στον οίκτο
και στο έλεος των επιλογών του πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού
περιβάλλοντος.